Alleen herdenken blijkt onvoldoende om antisemitisme en misinformatie over de holocaust tegen te gaan, schrijven Claire Martens en Stijn Nijssen. Gezamenlijke actie is nodig.
De Holocaust zou een mythe zijn, het aantal Joden dat werd gedood door het gruwelijke regime van Adolf Hitler zwaar overdreven. Vreselijk om op te schrijven, maar het zijn echte citaten. Uit recent onderzoek van Claims Conference onder 2000 respondenten blijkt namelijk dat een groot deel van de Nederlanders geboren na 1980 vraagtekens plaatst bij deze zwarte bladzijde uit onze geschiedenis.
Meer dan de helft van de respondenten weet niet dat tijdens de Holocaust zes miljoen Joden zijn vermoord. 23 procent van de ondervraagden die tussen 1980 en 2010 zijn geboren noemen het zelfs een mythe. De Nederlandse resultaten zijn schokkend in vergelijking met resultaten uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk.
Amsterdam is trots op haar geschiedenis als vrijzinnige, liberale stad. De Joodse gemeenschap maakt al sinds 1600 deel uit van onze Amsterdamse samenleving. Toentertijd vluchtten Joden uit andere delen van de wereld naar Amsterdam en vonden hier een veilig toevluchtsoord. Sindsdien is de Joodse gemeenschap een belangrijk onderdeel van het fundament van Amsterdam.
Ook onze tolerante stad maakte tijdens de Duitse bezetting de gruwelijke, systematische Jodenvervolging mee. Deze extremistische en gerichte vorm van intolerantie leidde ertoe dat 75 procent van de 80.000 Joodse Amsterdammers werd vermoord in wat wij nu kennen als de Shoah of de Holocaust.
Herdenken alleen blijkt onvoldoende
Jaarlijks herdenken wij op 4 mei de miljoenen slachtoffers van de Holocaust en spreken wij uit dat deze genocide nooit meer mag plaatsvinden. We luisteren naar de verhalen van nabestaanden. Tegelijk zeggen de cijfers ons dat herdenken onvoldoende is om het stijgende antisemitisme en de groeiende kenniskloof over de oorlog en onze Joodse stadsgenoten af te remmen.
De toenemende polarisatie en intolerante waarden die, soms gevoed door complotten, onze samenleving binnensijpelen zouden moeten kunnen rekenen op frontaal verzet, vanuit elke politieke hoek, en vanuit elke maatschappelijke of religieuze organisatie. Het gevaar van desinformatie en vergif dat Holocaustontkenning is, kan enkel worden gestopt wanneer wij voldoende besef hebben van onze geschiedenis en wanneer wij kunnen leren over de zwarte bladzijden uit ons verleden. Want gebrek aan kennis draagt bij aan het bagatelliseren van de Holocaust.
Die onwetendheid onder jonge Nederlanders draagt bij aan een toenemende intolerantie in onze vrije stad. Dat zien we vandaag de dag ook terug in de cijfers. Zo registreerde het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI) dat het aantal antisemitische incidenten in 2021 ten opzichte van 2020 met 36 procent steeg, en bleek ook dat op en rondom scholen steeds meer sprake is van pesten en schelden van antisemitische aard.
Antisemitisme heeft Amsterdam sinds de Tweede Wereldoorlog nooit verlaten en dat zal moeten worden doorbroken. Want antisemitisme – net zoals elke andere vorm van discriminatie – staat haaks op onze Nederlandse democratische grondrechten.
Gezamenlijke strijd
En nu? Evident is dat met het verstrijken van de tijd het kwaad wat antisemitisme is niet zomaar verdwijnt uit onze samenleving. Net zoals binnen het onderwijs ook niet zomaar geborgd is dat Nederlandse kinderen een zekere basiskennis met betrekking tot de Holocaust meekrijgen.
Anno 2023 zijn er steeds minder overlevenden van de Tweede Wereldoorlog om ons te vertellen over de Holocaust. Tegelijkertijd kent Nederland steeds meer nieuwkomers voor wie deze gedeelde geschiedenis geen onderdeel is van hun familiegeschiedenis of dagelijks leven.
Daarnaast zijn in het publieke debat polarisatie en complotten schering en inslag geworden, voortkomend uit de pandemie en economische onzekerheden in de wereld. Deze gevaarlijke mix draagt bij aan een sterke toename van antisemitisme.
Organisaties als het Joods Historisch Museum en kennis- en of schoolreizen naar Nederlandse vernietigingskampen kunnen een cruciale rol spelen bij het opvullen van het kennisgat dat in Nederland blijkbaar uitzonderlijk groot is. Het bezoeken van het Namenmonument en het beleven van de 4 mei-herdenking zouden onderdeel moeten worden van het curriculum van ons grootstedelijke onderwijs.
Gebrek aan kennis en gebrek aan inzicht in het gigantische gat dat de Holocaust heeft geslagen in niet alleen onze Joodse gemeenschap maar in onze hele stad, is iets dat wij ons allen moeten aantrekken. De polarisatie die dit als gevolg heeft moeten we bestrijden. Want een stad waar iedereen vrij en veilig zichzelf moet kunnen zijn mag dit nooit accepteren, maar moet collectief in actie komen. Het is een gezamenlijke strijd voor een vrij en veilige stad.
Dit opinieartikel verscheen op 25 januari 2023 op Het Parool.